අවුල් කරගත් සංස්කෘතිය

[මෙම ලිපිය විදුසර පුවත්පතේ පළකිරීම සඳහා යැවුවද පළ නොවින.]
2008 ජූලි 2 දින පලවූ සිරිසේන මහතාගේ “සංස්කෘතියේ අවුලද? දැක්මේ අවුලද?” ලිපිය කියවූ මට වැටහුනේ 2008 ජූනි 11 දින පලවූ මාගේ “අවුල් වූ සංස්කෘතිය” ලිපියෙන් මා අදහස් කල කරුණු සමහරුන් හරිහැටි අවබෝධ කරගෙන නොමැති බවයි. එසේ වීමට හේතුව මාගේ ලේඛන රටාවෙහි වූ දුර්වලතාවයක් නම් මා ඒ ගැන කණගාටු වෙමි.
උක්ත ලිපියෙන් මා කිසිවිටෙකත් ලොව පවතින සංස්කෘතීන් (චින්තන රටාවන්) ඉවත්කර ඒ වෙනුවට වෙනත්ම සංස්කෘතියක් ප්රිතිෂ්ඨාපනය කලයුතු යැයි අදහස් නොකලෙමි. එහිදී මා පැහැදිලිවම “දැනුම හෝ චින්තන රටාවන් ප්ර්තික්ෂේප නොවන...” නිදහස් සංස්කෘතික තත්වයක් ඇති කර ගත යුතු බව පවසා ඇත. වෙනත් වචන වලින් කියනවා නම් මා එයින් අදහස් කරන්නේ අප එක් (හෝ කීපයක්) චින්තන රටාවකට හා දැනුම පද්ධතියකට සීමා නොවී ඕනෑම චින්තන රටාවක්, ඕනෑම දැනුම පද්ධතියක් සඳහා අපගේ මනස් විවෘතව තබා ගත යුතු බවය. එමෙන්ම බටහිරයින්ගේ සංස්කෘතික යටත් විජිත වාදයට මාද විරුද්ධ වෙමි. කිමද එමඟින් එක් චින්තන රටාවක් - එක් දැනුම පද්ධතියක් වෙත ගමන් ගන්නා බැවින් මා අපේක්ෂා කරන ආකාරයේ විවිධාකාර වූ චින්තනයන් හා දැනුම පද්ධතීන් උදෙසා අපගේ මනස විවෘත කිරීමට ඇති ඉඩකඩ එයින් අහුරන බැවිනි. නමුත් සංස්කෘතිත යටත් විජිතයකදී දේශපාලන හා ආර්ථික යටත්විජිත වාදයන් මෙන් පුද්ගලයා භෞතිකව නොව මානසිකව යටත් කිරීමකට භාජනය කරන නිසා එවැන්නකට අසුවන්නේ අප “අවිචාරවත් අනුගාමිකයන්” මෙන් කටයුතු කලහොත්ය.
එක් චින්තනයකට (මෙය අපගේ සිංහල බෞද්ධ සංස්කෘතියටත් අදාලය) කොටුවී සිටිමේ භයානකකම මා පැහැදිලි කල යුතු නැතැයි මා සිතමි. ඒ බැව් නලීන් ද සිල්වා මහතාගේ ලිපි වලින් පැහැදිලි වේ. බටහිරයිනට ථෙරවාදී බුදුදහම අවශෝෂණයට අපහසු වී ඇත්තේද මේ එක් චින්තනයකට හිරවීම (අවුල් කරගත් සංස්කෘතිය) නිසාය. ආරම්භයක් හා අවසානයක් අවශ්ය් වන අතිශය රේඛීය වූ බටහිර චින්තනයට, ආරම්භයක් හෝ අවසානයක අවශ්යදතාවයක් පැන නොනගින චක්රීනය චින්තනයක් මත ගොඩ නැගූ ථෙරවාදී බුදුදහම නොතේරෙන්නේ ඒ නිසාය. නමුත් අතීතයේ (බටහිරයින් පැමිණීමට පෙර) අප සංස්කෘතිය මඟින් විවිධ බාහිර සංස්කෘතීන් වල විවිධ අංග අවශෝෂණය කර ගැනීමට කටයුතු කෙරින. නමුත් අද සිදුවන්නේ අප සංස්කෘතියේ ඇති අංග වෙනත් සංස්කෘතීන්ගේ අංග මගින් ප්රෙතිෂ්ඨාපනය වීමකි. සැබවින්ම කියන්නේ නම් ප්ර තිෂ්ඨාපනය කර ගැනීමකි. මෙය කිසිවකු අපට කර නොදෙන අතර අප විසින්ම සිදුකරගනී. බටහිරයින් සිදුකරන්නේ මෙම ක්රි යාවලිය උත්තේජනය, උත්ප්රේ රණය කිරීම හා ඒ සඳහා අවශ්යු වටපිටාව සකස් කර දීමකි. මෙය නැවැත්විය යුතු බව මා පිළිගනිමි. නමුත් මෙය සිදුකරන්නේ බාහිර සංස්කෘතීන් සඳහා වැට බැඳීමෙන්ද? බොහෝ දේවල මෙන්ම චින්තනයන්හි හා දැනුම පද්ධති වලද දෙපැත්තක් ඇත. එනිසා “ගෙඩිය පිටින්” ප්ර තික්ෂේප කිරීම අපට අවාසිදායක විය හැක. එනිසා අප කල යුත්තේ සංස්කෘතික බාධකයක් ගොඩනැගීම නොව ඒ සඳහා සුදුසු පෙරණයක් සකස් කර ගැනීමෙන් වැදගත් කොටස් අවශෝෂණයට කටයුතු කිරීමය.
සිරිසේන මහතා කොදෙව් චින්තනයක් ගැනද සඳහන් කර ඇති නිසා ඒ ගැනද යමක් සඳහන් කිරීමට කැමැත්තෙමි. කොදෙව් චින්තනයක් ගොඩනැගීමට ප්ර ධාන වන්නේ සංකල්පයන්ගේ පවතින අර්ථ දැක්වීම්, නිර්නායක හා මිනිසුන් විසින් ඒවා විශ්වාස කිරීමයි. උදාහරණයක් ලෙස “තරුව” යන සංකල්පය ගනිමු. තරුවක් යනු මෙවැන්නක්ය, එය ක්රි්යාත්මක වන්නේ මෙසේය ආදී වශයෙන් එම සංකල්පය තුල අර්ථදැක්වීම් හා නිර්නායක පවතී. එමෙන්ම මිනිසුන් (එම සංකල්ප නිර්මාණය කල අය පවා) ඒවා බුද්ධිමත්ව විචාරා බලා හෝ නොබලා විශ්වාස කරයි. චින්තනයන් සඳහාද මෙවන් රාමු පවතියි. මාක්ස්වාදය, යුදෙව් චින්තනය, බෞද්ධ චින්තනය ආදී වශයෙන් විවිධ චින්තනයන් සඳහා අප විසින් රාමු ලබාදී ඒවා විශ්වාස කරනු ලබයි. (විශ්වාස කිරීම යනුවෙන් මා මෙහිදී අදහස් කලේ එම සංකල්ප වල අන්තර්ගතය නොව එම සංකල්පය අනෙක් ඒවායින් වෙන් කරනා රාමුව ගැනය.) කොදෙව් චින්තනයට පාදක වන්නේ මේ රාමු නිර්මාණය හා ඒවා විශ්වාස කිරීමයි. රාමු නිර්මාණය නොකල යුතු යැයි මා නොකියමි. යම් දැනුම පද්ධතියක දැනුම විධිමත් ලෙස සකස් කර ගැනීමට රාමු නිර්මාණය උපකාරී වේ. අප නොකල යුත්තේ එම රාමු විශ්වාස කිරීමයි. ඒ වෙනුවට අප කල යුත්තේ ඒවා ගැන අවබෝධයක් ඇති කර ගැනීමය. (විශ්වාස කිරීම හා අවබෝධ කර ගැනීම අතර වෙනස වටහා ගැනීමට සමහරුන්ට අපහසු විය හැක) එනම් මෙම විශ්වයේ පවතින (අපට වෙනස් කල නොහැකි) ගතික හා අවිනිශ්චිත බවට ඉඩ දී සංකල්ප හා ඒවායේ රාමු ස්ථිතික ලෙස නොව වඩා ගතික ලෙස අවශෝෂණය කර ගැනීමය. එනම් සංකල්පයන් හා ඒවායේ රාමු සඳහා වෙනස් වීමට ඉඩ ලබා දීමය. කලාව කලාව වන්නේත් විද්යාලව විද්යාමව වන්නේත් මේ රාමු අවශෝෂණයේදී අනුගමනය කරන ස්ථිතික බව නිසාය. නමුත් ඒවාට ගතික ස්වරූපයක් ලබා දුන් විට කලාව විද්යායව තුලටත් විද්යාකව කලාව තුලටත් විසරණය වීම තුලින් එම සංකල්ප වලට වඩා සංයුක්ත බවක් හා ස්ථාවර බවක් ලැබෙන බව පැහැදිලිය. අනෙකුත් සංකල්ප සඳහාද එසේමය. මා සිතන විධියට මෙමඟින් අපට කොදෙව් චින්තනයෙන් ඈත් වී සිටින්නටත් වඩා නිදහස් වූ චින්තනයක් කරා ගමන් කිරීමටත් ඉඩ ලබා දේ.
එමෙන්ම මට හැ‍ඟෙන ආකාරයට සිරිසේන මහතා සැබෑ නිදහස් චින්තනයක් බිහිවීම සිදුනොවන්නක් යැයි කීම සැමටම තේරෙන වචනයෙන් කියනවා නම් “ෂේප්” වීමකි. මෙය අසීරු බව සැබෑය. මෙයට විටෙක සහස්ර්යක් දෙකක් නොව ඊටත් වඩා ඉතා අධික කාලයක් ගතවිය හැක. නමුත් එය නොහැකිය යන්න විහිළුවකි. බුදුවරයෙකු බුදුවීමට නම් සාරාසංඛ්යඩ කල්ප ලක්ෂයක්වත් පෙරුම් පිරිය යුතුය. නමුත් බෝධිසත්වයන් වහන්සේ එය කල නොහැකිය කියා අතහැරියේ නම් කුමක් සිදුවන්නේද? ඒ නිසා මා පවසන්නේ මෙය අපට අද හෙටම කල නොහැකි වුවත් අඩුම තරමේ අප උත්සාහවත් කල යුතුය. එමෙන්ම නිදහස් චින්තනයක් ගොඩනගා ගැනීම මිනිසුන් සමූහයක් එක්වී සාකච්ඡා කර සම්මත කරගන්නක් නොවන අතර ඒ ඒ පුද්ගලයා විසින් තමන්ගේ චින්තනය, රාමු හා අර්ථදැක්වීම් වලින් නිදහස් කර ගැනීම කල යුතුය. ඒ නිසා මා නැවතත් කියන්නේ අප කල යුත්තේ පවතින සංස්කෘතීන් උදෙසා වාද කිරීම නොව අපගේ චින්තනය නිදහස් කර ගැනීම තුලින් විශ්වය ඇති සැටියෙන් දැකීමට හුරු වීමත්, එතුලින් වඩා සාර්ථක මිනිස් සමාජයක් නිර්මාණය කර ගැනීමත්ය.